تغذیه مناسب برای بیماران همودیالیز
۵ رویهی خوب غذایی
بله. شما بیش از افراد معمولی نیاز به مواد مغذی دارید. اما نه، نباید اصلاً فکر کنید که لذت خوردن غذای خوب را کنار بگذارید. این صفحات به شما ثابت خواهند کرد و در زمینهی نحوهی خوردن و داشتن حال خوب، نمونهها و پیشنهادات زیادی ارائه خواهند شد.
این یک معادلهی بسیار ساده است: اگر غذای خوب بخورید، حس خوبی نیز خواهید داشت. اگر بدانید که بدنتان به چه چیز نیاز دارد، میتوانید خوراکتان را تعیین کنید. و اگر چیزهای درست را انتخاب کنید، زندگی بهتر خواهد شد.
خواهید دید که با اندکی تغییر در خوراکتان لذت بیشتری از زندگی خواهید برد و زندگی با دیالیز برای شما آسانتر میشود. تمام کاری که باید انجام دهید، استفاده از ۵ رویهی غذایی است که در ادامه میآیند.
در مورد ۵ پیشنهاد تغذیهای مهم و نمونههایی از برنامهریزی غذایی خوب خواهید آموخت. متوجه خواهید که چه غذاهایی حاوی مواد مغذی هستند و مصرفشان چه فایدهای برای رژیم خواهد داشت.
اگر بیمار دیابتی هستید، پیشنهادات این سایت میتوانند به شما در انتخاب غذاهای درست و نحوهی آمادهسازی غذا یاری برسانند. البته برنامهی غذایی که توسط متخصص تغذیه یا دکترتان نوشته میشود به عنوان بهترین راهنما برای شما مطرح میباشد.
درست بخورید، زندگی راحتتری داشته باشید. شما میتوانید.
رویهی غذایی خوب شمارهی ۱
حتماً انرژی کافی را دریافت کنید
بدن ما برای عملکرد درست نیاز به انرژی دارد. اگر انرژی کافی را به آن ندهید، خسته میشوید، انگیزه و تمرکزتان را از دست میدهید و نسبت به عفونتها آسیبپذیر خواهید شد. ما انرژی موردنیازمان را از طریق غذای مصرفی دریافت خواهیم کرد.
آیا دیالیز نیازهای انرژی بدن مرا تغییر میدهد؟
همینگونه است. دیالیز فرایندی است که نیاز به مقدار معینی از انرژی دارد و این مقدار به میزان انرژی موردنیاز بدنتان افزوده خواهد شد. دکتر شما میتواند بگوید که دقیقاً به چه میزان انرژی نیاز دارید.
بهترین منبع انرژی برای من چیست؟
مهمترین منبع انرژی برای بدن باید کربوهیدرات باشد. کاربرد اساسی آنها ذخیرهی انرژی در بدن است. تعدادی از کربوهیدراتها به سرعت جذب میشوند که به عنوان نمونه میتوان به کربوهیدراتهای موجود در قند اشاره نمود. سایر کربوهیدراتهای پیچیدهتر نیاز به زمان بیشتری برای تجزیهشدن دارند و به همین دلیل انرژی را در دورهی زمانی طولانیتری فراهم میکنند. میتوانید این کربوهیدراتهای پیچیده را در پاستا، برنج یا نان قهوهای بیابید.
چربی چهطور؟
در بسیاری از نواحی دنیا، چربی را به عنوان یک منبع انرژی بد میشناسند. اما در اصل بهینهترین منبع انرژی است. چربی دارای ویژگیهای مهمی میباشد: از آن برای ساخت سلولهای سالم استفاده شده و قابلیت جذب ویتامین را فراهم میکند. بهترین و سالمترین منابع چربی را میتوان در محصولات لبنی، ماهی پرچرب و روغنها یافت. در صورتی که افزایش وزن برایتان دشوار است، از خوردن غذاهای پرچرب اجتناب نکنید و سعی کنید مقداری روغن را به وعدههای غذایی خود اضافه کنید.
پروتئینها چه اهمیتی برای بدن دارند؟
یکی دیگر از منابع انرژی میتواند پروتئین باشد. از آنجایی که آنها بخشهای مهمی از سلولها محسوب میشوند، برای تغذیهی ما نیز مهم هستند. پروتئینها درگوشت، ماهی، تخممرغ، محصولات لبنی و سیبزمینی یافت میشوند.
من یک بیمار دیابتی هستم. آیا پیشنهاد ویژهای برای من وجود دارد؟
به خاطر دیابت ، باید مصرف کربوهیدرات خود را به شکل سفتوسخت کنترل کنید تا قند خونتان مدیریت شود. تمامی غذاهای حاوی کربوهیدرات (ازجمله نان، غلات صبحانه، پاستا، برنج، سبزیجات نشاستهدار، میوه، آبمیوه و بسیاری از دسرها) قند خون را افزایش میدهند. داروهای شما باید با توجه به کل میزان کربوهیدرات مصرفی و میزان فعالیت شما تعیین شوند.
غالباً احساس گرسنگی نمیکنم. چه کار کنم؟
بسیاری از بیماران دیالیزی با کاهش اشتها مواجه هستند. پس حتی اگر احساس گرسنگی نمیکنید، روزی سه وعدهی غذایی و دو میانوعده را میل کنید. شما واقعاً به انرژی نیاز دارید.
راههای سادهای برای تحریک اشتها وجود دارند. به عنوان نمونه میتوانید اندکی دارچین به غذا اضافه کنید، زیرا موجب تحریک اشتها میشود. اندکی فعالیت فیزیکی نیز برای شما خوب است. به پیادهروی کوتاه بروید یا ورزشهای معمول و سبک را در خانه انجام دهید. این موضوع موجب افزایش روحیهی شما و در نتیجه افزایش اشتها میگردد.
اگر بیرون از خانه بودم، چه کنم؟
هنگامی که به مسافرت میروید یا به مدت چند ساعت خانه نیستید، حتماً با خودتان غذا ببرید. میانوعدههای پرانرژی نظیر ساندویچ گوشت و تخممرغ، میتوانند یک افزونهی عالی برای سه وعده غذای اصلیتان باشند. حتی در روز دیالیز هم میتوانید این کار را انجام دهید؛ در ساعات اولیهی دیالیزتان میتوانید یک میانوعده میل کنید!
به خاطر داشته باشید
بدن شما برای عملکرد خوب نیاز به انرژی کافی دارد.
هر روز ۳ وعده و ۲ میانوعده میل کنید.
فعالیت جسمی منجر به افزایش انرژی موردنیاز میشود.
اگر نیاز به افزایش وزن دارید، باید غذاهای پرچرب بیشتری را در رژیم بگنجانید.
فعال باشید، اندکی هوای تازه دریافت کنید و روحیهتان را بالا نگه دارید.
رویهی غذایی خوب شمارهی ۲
کنترل مایعات و مصرف ادویهجات و گیاهان به جای نمک
حتماً باید مصرف مایعات خود را تحت کنترل نگه دارید، زیرا مایعات در داخل بدن شما محبوس میشوند. میزان مایعات اضافی میتوانند تاثیر منفی را بر سلامتی داشته و مشکلاتی نظیر فشار خون بالا، مشکلات قلبی و اختلالات تنفسی را در پی داشته باشند.
روزانه باید چهقدر آب بنوشم؟
میزان مایعات موردنیاز در طول روز باید توسط دکتر تعیین شود. معمولاً این مقدار به صورت ۵/۰ لیتر به علاوهی دفع ادرار باقیمانده (در طول ۲۴ ساعت) محاسبه میشود. به یاد داشته باشید که در محاسبات صرفاً نباید نوشیدنیهایی نظیر آب، چای، قهوه یا شیر را مدنظر داشته باشید، بلکه غذاهایی که در دمای اتاق مایع هستند نظیر ماست کمچرب، بستنی یا سوپ نیز باید به حساب آورده شوند.
چگونه میتوانم مصرف مایعاتم را کنترل کنم؟
نوشیدن مقدار مایعات پایین مساماً یکی از چالشهای بزرگ در تغذیهی شما محسوب میشود. یک راه آسان برای کنترل مصرف مایعات، نوشیدن آب از طریق بطری است تا بتوانید میزان مصرفشده را بر اساس مقدار مجاز تعیین نمایید. وقتی که بر روی میز شام نشستهاید، میتوانید از لیوانهای کوچکتر استفاده کنید تا ذهنتان را فریب بدهید!
وقتی که تنشهام شد، چهکار کنم؟
نکات و ترفندهای زیادی در زمینهی پایینآوردن میزان تشنگی وجود دارند. یک روش بسیار موثر شامل شستن دهان یا قرقرهی آب ولرم میشود. میتوانید ۴ بار در روز نصف لیمو را بمکید تا از تشنگیتان کاسته شود.
اگر کنترل مصرف مایعات برای شما یک چالش بزرگ است، میتوانید از آدامسهای بدون قند نیز استفاده نمایید. در روزهای بسیار داغ میتوانید چند قطره لیمو یا هر میوهی ترش دیگر را داخل آب ریخته و بگذارید یخ بزند و از همان یخ بمکید.
آیا باید از نمک دوری کنم تا تشنه نشوم؟
بله، این هم بخشی از مشکل شماست. نمک آب بدن را کم میکند و وقتی که نمک میخورید، بدنتان درخواست مایعات خواهد کرد. نمک در بدن تجمع میکند و به مشکلات شدید برای سلامتی نظیر فشار خون بالا و حتی سکته منجر میشود. جایگزینهای نمک یا نمکهای دارای سدیم پایین نیز نباید مصرف شوند. اکثر این جایگزینها دارای پتاسیم بالایی بوده و میزان بالای این ماده نیز بسیار مضر است (رویهی غذایی خوب شمارهی ۳ را ببینید تا در مورد پتاسیم یاد بگیرید).
اما غذا بدون نمک که مزهای ندارد …
نمک تنها طعمدهندهی غذا نیست. در فرهنگ ما نمک را به عنوان طعمدهندهی غالب میشناسند. اما در نقاط دیگری از دنیا خیلی به ندرت از نمک استفاده میکنند. در این فرهنگها، ادویهجات و گیاهان استفاده میشوند. و البته هیچ دلیلی ندارد که ما نیز از این مواد بهره نگیریم.
من چگونه میتوانم به غذاهایم طعم بدهم؟
جایگزینی نمک را با طعمهایی همچون سیر، پیاز، کرفس یا اندکی سرکه آغاز کنید و از گیاهانی نظیر پیازچه، جعفری، مرزنگوش، آویشن و غیره نیز بهره بگیرید. شما طعمهای جدیدی را تجربه خواهید کرد و خطرات بالقوه برای سلامتیتان را نیز کاهش خواهید داد. البته ادویههای خیلی تند نظیر چیلی و فلفل را نیز نادیده بگیرید، زیرا آنها نیز موجب افزایش تشنگی میشوند.
یک پیشنهاد دیگر: از غذاهای آماده و فراوریشده که معمولاً حاوی نمک بیش از حد مجاز هستند، دوری کنید.
به خاطر داشته باشید:
مصرف مایعات خود را تحت کنترل داشته باشید، معمولاً حدود ۵/۰ لیتر در روز.
نمک موجب تشنگی میشود، پس مصرف آن را کم کنید.
از جایگزینهای نمک دوری کنید.
از گیاهان و ادویهها برای جایگزینی نمک استفاده کنید، اما مراقل ادویههای تند باشید.
با قرقرهکردن آب ولرم با تشنگی مبارزه کنید.
رویهی غذایی خوب شمارهی ۳
آمادهسازی غذا به شیوهی صحیح به منظور پایینآوردن مقدار پتاسیم
پتاسیم یک عنصر ضروری برای تغذیهی ماست. این ماده نقش اساسی را در انقباض عضله ایفا میکند. اما اگر میزان پتاسیم در خون زیاد شود نیز با مشکلات جدی مواجه خواهید شد. به خاطر داشته باشید که قلب نیز یک عضله است و پتاسیم زیاد در خون میتواند مشکلات جدی را برای قلب در پی داشته باشد.
چرا باید مراقب این موضوع باشم؟
یکی از کارکردهای اساسی کلیه ، بررسی میزان پتاسیم صحیح در خون شماست. اگر مقدارش زیاد باشد، حتماً خون را غربال خواهد کرد. وقتی که کلیههای شما نتوانند عملکرد خود را به درستی انجام دهند، میزان پتاسیم در خون زیاد میشود.
اگرچه دیالیز نیز میتواند به شکل بهینه پتاسیم را غربال کند، اما این ماده به سرعت و بین جلسات دیالیز در بدنتان تجمع میکند. بنابراین باید مصرف پتاسیم را تحت کنترل خود داشته باشید.
چه غذاهایی حاوی پتاسیم هستند؟
نکتهی مهم در زمینهی کنترل مصرف پتاسیم این است که تقریباً در تمامی ارگانیزمهای زنده وجود دارد. در نتیجه تمامی میوهها و سبزیجات پتاسیم دارند. البته میزان پتاسیمشان با یکدیگر فرق میکند. پاستا و برنج سفید داری پتاسیم بسیار پایینی هستند. پس به طور کلی نمیتوانید مصرف پتاسیم را نادیده بگیرید و باید نحوهی صحیح آمادهسازی غذا را بیاموزید.
غذا را چگونه آماده کنم تا میزان پتاسیم آن کاهش پیدا کند؟
باید رویههای آمادهسازی سیبزمینی و سبزیجات را به گونهای تنظیم کنید که در راستای پایینآوردن پتاسیم باشند. این کار ساده است و سریع به آن عادت میکنید.
ابتدا باید آنها را خرد کرده و حداقل به مدت دو ساعت در آب تازه و ولرم بخیسانید. سپس آب را خالی کرده و سیبزمینی و سبزیجات را در آب جدید بپزید؛ حتی ایدهآل این است که یک بار در حین فرایند پخت نیز آب را عوض کنید. با این کار مقدار زیادی از پتاسیم غذا از بین خواهد رفت. از آب همین غذای پختهشده برای تهیهی سس یا غذایی دیگر استفاده نکنید.
میوهی تازه چهطور؟
میتوانید روزی یک بار میوهی تازه بخورید، اما برای مصرف بیش از یک بار باید به سراغ کمپوت بروید. به شدت تلاش کنید که مصرف میوههای دارای پتاسیم بالا نظیر موز و میوههای خشکشده را کاهش دهید.
چگونه متوجه شوم که پتاسیم زیاد در خونم وجود دارد؟
همانگونه که پیشتر ذکر شد، پتاسیم زیاد در بدن میتواند خطرناک باشد. اگر تا کنون حس مورمورشدن را در زبان یا دهان خود احساس کردهاید یا اگر پاهایتان حس ضعف و مورمورشدن دارند، باید بلافاصله با دکترتان تماس حاصل کنید.
به خاطر داشته باشید
پتاسیم بالا در بدن میتواند خطرناک باشد.
خردکردن، خیساندن و پختن از میزان پتاسیم غذاهایی همچون سیبزمینی، سبزیجات و میوهها خواهد کاست.
اگر نشانههای پتاسیم بالا را در خونتان احساس کردید، سریعاً با دکتر تماس بگیرید.
رویهی غذایی خوب شمارهی ۴
مدیریت مصرف فسفات به شکل فعال
فسفات یکی از مهمترین مواد برای بدن ما میباشد و سلامت استخوانها و دندانها و همچنین فعالیت عضله به آن بستگی دارد. اما باز هم همانند پتاسیم، اگر میزان آن در بدن زیاد شود، ضررهایی را در پی خواهد داشت.
چگونه از آن دوری کنم؟
متاسفانه هیچ رژیم بدون فسفاتی وجود ندارد. درواقع، فسفات در ارتباط نزدیکی با پروتئین قرار دارد. همانگونه که میدانیم، پروتئین میتواند نیازهای اساسی بدن ما نظیر عضلهسازی را برآورده کند. به عنوان نمونه محصولات لبنی دارای میزان پروتئین و فسفات بالایی هستند.
آیا باید پروتئین کمتری مصرف کنم؟
شما نباید مصرف غذاهایی نظیر گوشت و ماهی را نادیده گرفته یا محدود کنید. اما حتیالامکان میتوانید از غذاهای فراوریشده دوری کنید و بدینترتیب یک گام را در راستای کنترل میزان فسفات بردارید. بسیاری از مواد افزودنی حاوی میزان بالای فسفات هستند.
در سوپرمارکت چه چیزهایی را بخرم؟ چگونه آنها را بپزم؟
همهی ما به خریدن غذاهای آماده و حاضری علاقه داریم. باید از آنها دوری کنید و غذاهای تازه بخرید؛ در نتیجه باید مدتزمان بیشتری را در آشپزخانه بگذرانید، زیرا به جای گرمکردن یک غذای آماده باید غذای حاوی مواد تازه را از ابتدا بپزید.
دسرهای بستهبندی معمولاً با شیر خشک درست میشوند که حاوی فسفات بالایی میباشد. یک ترفند ساده برای آمادهسازی دسر این است: استفاده از یکسوم خامه و دوسوم آب به جای شیر تا محصول نهایی دارای فسفات پایینتری باشد.
سوسیس به عنوان نمونهای دیگر مطرح است. تمامی سوسیسها حاوی فسفات اضافی نیستند. اگر میتوانید آنها را به صورت تازه از قصابی تهیه کنید، حتماً از قصاب بخواهید که سوسیسهای بدون فسفات یا دارای فسفات کم را به شما بدهد. در فرایند پختوپز نیز میتوانید از جوش شیرین به جای بیکینگپودر معمولی استفاده کنید.
آیا داروها به من کمکی میکنند؟
اگر دکتر به شما داروی مسدودکنندهی فسفات داده، میتوانید از آن به عنوان بهترین روش مدیریت مصرف فسفات بهره بگیرید. هرزمان که غذای حاوی فسفات بالا مصرف کردید، باید این داروها را مصرف کنید که معمولاً به همراه وعدهی غذایی آن را میخورند. همواره بر اساس تجویز دکتر آنها را مصرف کنید تا بهترین نتیجه را بگیرید.
به خاطر داشته باشید
فسفات را نادیده نگیرید، بلکه مصرف آن را مدیریت کنید.
غذای فراوریشده را نادیده گرفته و رو به غذاهای تازه بیاورید.
اگر غذای فراوریشده میخرید به مقدار فسفات روی آن توجه کنید.
همواره داروهای مسدودکنندهی فسفات را طبق تجویز دکتر مصرف کنید.
رویهی غذایی خوب شمارهی ۵
مصرف ویتامین
همهی ما به ویتامین نیاز داریم. نمیتوانیم بدون آنها زندگی کنیم. آنها برای کارکردهای مختلف بدن اعم از انرژی، رشد و بازسازی موردنیاز هستند. از آنجایی که بسیاری از آنها نمیتوانند توسط بدن تولید شوند، باید از طریق غذا یا مکمل دریافت گردند. همانند پتاسیم و فسفات، مصرف این مواد حیاتی نیز نیازمند توجه است.
چگونه نیازهای ویتامین من متفاوت است؟
دیالیز یک فرایند غربالگری است. در طول این فرایند، بخشی از ویتامینها نیز غربال میشوند. مجموعهی این عوامل باعث میشوند که نیاز شما به ویتامین افزایش پیدا کند و یک رژیم متعادل و معمولی برای ویتامین کفایت نکند. بنابراین مکملهای ویتامین معمولاً به عنوان یک لازمه برای شما مطرح هستند. نیاز شخص شما به ویتامین و نوع مکملهای مصرفی باید توسط دکتر تعیین شوند.
من میتوانم انواع ویتامینها را از داروخانهها و سوپرمارکتها خریداری کنم. نباید این کار را بکنم؟
نخیر. دو دلیل اصلی وجود دارد: اول اینکه فقط یه انسان متخصص میتواند میزان ویتامین موردنیاز بدن شما را تشخیص دهد. ثانیاً نباید تمامی ویتامینها را به صورت مکمل مصرف کنید و حتی مصرف برخی از آنها نظیر ویتامین A باید با دقت انجام شوند.
کدام ویتامینها برای من مهمتر هستند؟
معمولاً ویتامینهای محلول در آب نظیر ویتامینهای B1، B2، B6، B12، اسید فولیک، نیاسین، اسید پانتوتنیک، بیوتین و دوز اندکی از ویتامین سی باید به صورت مکمل مصرف شوند. درحالیکه برخی از افراد اعتقاد دارند مقدار بالای ویتامین سی میتواند برای بدن مفید باشد، اما بیماران دیالیزی به هر نحو باید از مصرف زیاد ویتامین سی خودداری کنند. بدن شما این ویتامین را به مادهای تحت عنوان «اوکسالات» تجزیه میکند که همین ماده در استخوانها و مفاصل انباشته شده و میتواند ایجاد درد کند.
آیا ویتامینی وجود دارد که باید از آن دوری کنم؟
گروه دیگری از ویتامینها هستند که محلول در چربی میباشند و به همین دلیل در بدنتان تجمع میکنند. بنابراین این مکمل ویتامینها که شامل ویتامینهای A، D، E و K میشوند، تنها باید طبق نظر دکتر مصرف شوند. این هم دلیل دیگری مبنی بر اینکه ویتامین را به صورت خودسرانه مصرف نکنید.
به خاطر داشته باشید
تمامی ویتامینها نباید به صورت مکمل مصرف شوند.
بر خلاف باور عموم، مقدار زیاد ویتامین سی میتواند مضر باشد.
از مصرف خودسرانهی مکملهای ویتامین دوری کنید.
بگذارید دکترتان در مورد نیازهای شخص شما تصمیم بگیرد و محصولات مناسب را تجویز کند.
نکته: همواره تمامی تصمیمات تغذیهای را با دکتر خود در میان بگذارید و این مطالب جایگزین مشاورههای حرفهای نیستند! تمامی این توصیهها بر اساس راهنمای EBPG برای تغدیه استخراج شدهاند.
🔵 ترجمه و باز نویسی شده توسط مجله پزشکی سلام
🔴 برگرفته از مقاله ی چاپ شده در پایگاه اینترنتی Nephrocare – برای دیدن نسخه انگلیسی اینجا را کلیک نمایید.
+ارسال دیدگاه